*از مجموع روایات اسلامی ـ که متن برخی در ادامه می آید ـ به دست می آید که اگر علاقه به نژاد و میهن در حدی باشد که سبب زیر پا گذاشتن حق باشد، ناپسند است. مثلا اگر جنایات فلان پادشاه را صرفا بخاطر آریایی و ایرانی بودن او نادیده بگیریم ناپسند است. اگر دین زرتشتی را بر اسلام ترجیح دهیم ـ با اینکه برتری اسلام را بدانیم ـ اما بخاطر اینکه خاستگاه زرتشت ایران است، این علاقه مندی همان «نژادپرستی» و «میهن پرستی» و «تعصب جاهلی» و مورد مذمت است. روایاتی که توجه به نژاد را محکوم می کنند منظور این قسم است.

اگر علاقه مندی به نژاد و وطن ابزاری برای دفاع از حق و حقیقت قرار گیرد، پسندیده است. مثلا اگر علاقه به وطن ابزاری باشد برای حفظ کشور از دست دشمنانی چون عراق، امری مطلوب است. همچنین است اگر در حدی باشد که سبب اعتماد به نفس ملت و احساس هویت شود.
در روایات زیر، واژه های «عصبیت» و «تعصب» به کار رفته و این کلمه با «نژادپرستی» بسیار نزدیک است. «عصبیت» هم در مورد یک نژاد بزرگ بکار می رود و هم در مورد یک قبیله که از یک پدر هستند و به همین دلیل از یکدیگر حمایت می کنند. در عصر جاهلی به صرف وجود چنین پیوندی، وظیفه ی خود می دانستند که از هم حمایت کنند و کاری نداشتند که آیا این حمایت براساس طرفداری از حق است یا نه؟

چند حدیث
یک) از رسول خدا(ص) در مورد معنای نژادپرستی پرسیدند. فرمود: نژادپرستی آن است که قوم و قبیله خود را در راه ستم یارى رسانى. (سنن أبی داوود، ج 4، ص 331، ح 5119)
دو) از امام زین العابدین(ع) در مورد علاقه ی مذموم به نژاد پرسیدند. فرمود: شخص علاقه مندی گناهکار است که بدهای قوم خود را از نیکانِ قومى دیگر بهتر بداند. اما دوست داشتن قوم و مردم خود، نژادپرستی نیست، بلکه کمک کردن به قوم خود در ظلمی که می کنند نژادپرستی است. (کافی، ج 2، ص 308، ح 7)
سه) پیامبر(ص): بهترین شما کسى است که از قبیله ی خود دفاع کند، به شرطی که با این کار مرتکب گناهى نشود. (سنن أبی داوود، ج 4، ص 332، ح 5120)
چهار) پیامبر(ص): کسى که تعصّب نژادی بورزد یا برایش تعصّب بورزند، حلقه ایمان (یا اسلام) را از گردن خویش باز کرده است. (کافی، ج 2، ص 308؛ ثواب الأعمال، ص 263)
پنج) پیامبر(ص): هر کس در دلش به اندازه دانه خردلی نژادپرستی باشد، خداوند در قیامت او را با اعراب جاهلی (عربهای قبل از اسلام) محشور می کند. (کافی، ج 2، ص 308)
شش) امام على(ع): خداوند شش گروه را به سبب شش خصلت عذاب مى کند: عرب را به سبب نژادپرستی و... (کافی، ج 8، ص 162، ح 170)
هفت) امام على(ع) در نکوهش ابلیس فرمود: به سبب آفرینش خود [از آتش] بر آدم فخر فروخت و به خاطر اصل خویش علیه او عصبیّت ورزید. پس، این دشمن خدا پیشواى نژادپرستان و سر سلسله مستکبران و خود بزرگ بینان است و همو نژادپرستی را پایه‏گذارى کرد. (نهج البلاغه، خطبه 192)
هشت) امام علی(ع): ابلیس در برابر آدم به خاطر اصل و اساس خویش تعصب ورزید و آدم را مورد طعن قرار داد که: من از آتشم و تو از خاک! سپس حضرت اضافه کرد: اگر قرار هست تعصبى داشته باشید این تعصب شما به خاطر اخلاق پسندیده، افعال نیک و کارهاى خوب باشد. (نهج البلاغه خطبه 192،خطبه قاصعه)
نه) در روایت است: دوست داشتن میهن از ایمان است. (سفینة البحار)
ده) امام على(ع): اینها از بزرگوارى انسان است: گریستن بر زمان سپرى شده اش و علاقه او به میهنش و نگه داشتن دوستان دیرینه اش. (بحار الأنوار، ج 74، ص 264، ح 3)
یازده) کشورها با میهن ‏دوستی  آباد شده اند. (بحار الأنوار، ج 78، ص 45، ح 50)

لینک مرتبط:
زیاده روی در افتخار به نژاد