*فرستنده: عادل
جایگاه زن در ایران باستان
زن در دین زرتشتی نه تنها جایگاه انسانی ندارد بلکه او را مخلوق اهریمن (شیطان) می دانستند نه مخلوق اهورا مزدا. زرتشتیان تمام موجودات شرور و موذی و درنده را مخلوق اهریمن می دانستند و کشتن آنها را نیکو می دانستند و نوعی کفاره برای برخی گناهان به شمار می رفت.
در متن پهلوی زرتشتی «بندهش» آمده است که اهورامزدا چون از یافتن موجودی که بتواند زاییدن انسان (= مرد) را به عهده بگیرد، ناتوان شد؛ دیو فاحشه گری را برای این کار انتخاب کرد. این دیو دختر اهریمن بود و «زن» یا «جَهی» نام داشت.
بنگرید به: فرنبغ دادگی، بندهش، ترجمه مهرداد بهار، چاپ دوم، تهران، انتشارات توس، 1380، بخش نهم، در باره چگونگی زنان.
آیینی که زن را مخلوق اهریمن می دانست و برای او شخصیت قائل نمی شد و او را زاییده ی دیو فاحشه گر می دانست، چگونه است که برای او روز بزرگداشت قائل شود؟
نکته ای دیگر درباره حقوق زن در زرتشتی
به موجب متن پهلوی زرتشتی «ماتیکان هزار داتستان» تولید برده با اجاره دادن زن به مردها انجام می پذیرفته است. مرد می توانست علاوه بر اینکه زن خود را به مردان دیگری واگذار کند، حق داشت تا کنیز خریداری شده خود را به مردان دیگر کرایه دهد تا هم از درآمد حاصل از اجاره زن بهره مند شود و هم فرزندان حاصله را از مادر جدا کند و به عنوان برده به فروش برساند. در هیچکدام از این مراحل رضایت داشتن یا نداشتن زن شرط نبود. (ازدواج استقراضی)
بنگرید به: متن پهلوی زرتشتی ماتیکان هزار داتستان، بخش های گوناگون؛ و: بارتلمه، کریستین، زن در حقوق ساسانی، ترجمه ناصرالدین صاحب الزمانی، چاپ دوم، تهران، 1344
مهمترین دلیل این کار این بود که وقتی شوهر زن خویش را به مردی قرض دهد بی گمان آن زن باردار می شد و فرزندی که از این قرض دادن به دنیا می آمد نصیب شوهر اولی زن می شد (کسی که زنش را قرض داده) و او می توانست این فرزندان را بعنوان برده بفروشد و از این کار پول در آورد.
در واقع سپندارمذگان که از نام سپندارمذ هم دختر و هم زن اهورا مزدا بود به وجود می آید. (منبع اوستا. در یشتها 17/16 (=ارت یشت بند 16))
سپندارمذ فرشته نگهبان زمین
پور داوود سپندارمذ را به زمین معنا کرده است که درست معنا کرده ولی نامش را که سپندارمذ است ننوشته و به «دختر نیک اهورا مزدا» ترجمه کرده است:
«ای مزدا ، کسی که آن (جهان) را بیافرید پدر برزیگر نیک منش و زمین دختر نیک کنش اوست» (هات 45 بند 4)
در اینجا به دو چیز اشاره می شود: یکی «پدر برزیگر» و برزیگر به معنای دهقان یا همان کشاورز است که در اینجا مزدا پدر کشاورزان نامیده می شود و دیگری «زمین دختر نیک کنش اوست». این زمین همان سپندارمذ است که بعدها از او و پدرش اهورا مزدا دختری به نام ارث به وجود می آید. زمین در زرتشت نامش سپندارمذ است که در جاهای دیگر اوستا به «فرشته نگهبان زمین» هم ترجمه می شود.
در این لغتنامه دهخدا می خوانیم:
«سپندارمذ. [ س ِ پ َ م َ ] (اِخ ) نام فرشته ای که موکل زمین و درخت ها و جنگلها است و مصالح این ماه بدو تعلق دارد. (برهان ). فرشته ? نگهبان زمین و گاه هم خود زمین بشمار رفته . (مزدیسنا و… تا?لیف معین ص 432).
سپندارمذ برگشاید زبان
برون افکند گنجهای نهان»
ارث دختر اهورا مزدا و سپندارمذ است (اهورا مزدا با دختر خودش سپندارمذ که فرشته نگهبان زمین نامیده می شد همخوابه می شود و از این همخوابگی دختر به نام ارث یا ارش به وجود می آید.
«ای ارت ، پدر تو است اهورامزدا ، که بزرگترین ایزدان که بهترین ایزدان است. مادر توست سپندارمذ، برادران تو هستند سروش نیک مقدس و رشن بزرگوار و مهر دارنده دشتهای فراخ» (ارت یشت بند16- یشتها ج2 ص190)
در واقع سپندارمذگان روز گرامیداشت زمین است
سپندارمزد لقب ملی زمین است. یعنی گستراننده، مقدس، فروتن. زمین نماد باروری است چون با فروتنی، تواضع و گذشت زندگی را به همه زیستمندان هدیه می کند.
مزدا خود را پدر کشاورزان می دانست و زرتشت نسبت به کشاورزی سفارش کرده است. و زمین برای کشاورزان و خصوصا زندگی در آن زمان بسیار مهم بود و مهمترین مسئله در کشاورزی زمین است و محصول خوب را از برکت زمین می دانستند. و به همین سبب بود که زمین در نزد زرتشتیان مقدس بود. چهار عنصر مقدس در نزد زرتشتیان یعنی هوا، آب، خاک و آتش است و خاک از زمین است . در زرتشتی کسی حق نداشت مرده را خاک کند. چون عقیده داشتند جسم مرده نجس است و سبب نجس شدن زمین می شود . و این کار یعنی دفن کردن مرده در زمین نزد زرتشتیان گناه محسوب می شود و مجازات داشت.
نتیجه
در آیینی که زن را دیو فاحشه گر و دختر اهریمن و همردیف حیوانات شرور می دانند و جایگاه پستی دارد، بعید است که برای او روز بزرگداشتی قرار دهند. در این خصوص اگر کتب زرتشتی در دست ندارید می توانید به کتاب «نیکی، بدی،جنسیت؛ نوشته ی دکتر جمشید گرشاسب ـ از زرتشتیان هند ـ رجوع کنید.
و بیشتر به آن می ماند که سپندارمذگان روز گرامیداشت زمین است و نه گرامیداشت زن که بعدها در کتاب های ترجمه شده از سوی باستان دوستان به "روز زن و زمین» تغییر نام پیدا کرد.
