به قلم مدیر سایت
دکتر کتایون مزداپور ـ پژوهشگر برجسته ی زرتشتی ـ در کتاب "چند سخن"، از صفحه 37 به بعد، دوری گزیدن زرتشتی ها از آداب رسوم کهن یا کمرنگ کردن آنها به ویژه از سال 1330ش را برشمرده است. این بخش از کتاب، در سال 1383 ش در مجله ی فرهنگ چاپ شده بود و چه بسا امروزه، رسوم بیشتری به فراموشی نهاده باشد. البته گاهی رسمی را تغییر داده اند یا نوپدید است. برخی از آن موارد از کتاب چند سخن:
مراسم آتشکده ها
آداب و مراسم آتشکده ها بسیار ساده شده اند یا از اساس برچیده شده اند. گاهنبارخانه و اماکنی که خاص برگزاری یزشن و خواندن وندیداد و دیگر نیایش های طولانی قدیمی بوده اند، اغلب متروک و خالی است.
جَشَن خوانی
تا سال 1330 ش جشن خوانی به مناسبت کارهای خوب مثل خرید و ساخت خانه ی نو معمول بود. جشن خوانی در واقع مجلس مهمانی بود که با مشارکت موبدان و خواندن نیایش برگزار می شد. امروزه خواندن جشن کمتر به شکل سابق معمول است. در واقع میهمانی می دهند اما اغلب نیایش و دعایی در آن خوانده نمی شود.
یَشتِ رَپَتوَن
سابقاً در پنج روز اول سال، مردم از نیمروز تا سه ساعت بعد از ظهر، در گاهنبارخانه جمع می شدند و بی وقفه و در سکوت کامل به خواندن نیایش می پرداختند با آدابی خاص.
امروزه فقط موبدان در آتشکده این نیایش قدیمی را برگزار می کنند و مردم عادی آن را نمی شناسند.
موبدی موبدزاده ها
بسیاری از موبدزادگان حاضر نشدند به کسوت موبدی در آیند و با شکسته شدن این سنت، افرادی از خاندان های عادی به نام "موبدیار" به این شغل رو آوردند.
دخمه گذاری
زرتشتی ها در گذشته اجساد را با آدابی خاص مثل سگدید کردن (نشان دادن جسد به سگ) بر فراز کوه و در دخمه می گذاشتند تا خوراک پرندگان شود. اما در سال های اخیر ترک شد و به دفن اموات رو آوردند.
تلاوت ها برای بهبود وضع گرفتار
خواندن بهرام یشت و آتش نیایش و افسون شاه فریدون برای بیماران یا به امید بهبود کسی که گرفتاری داشته باشد تا سالهای 1330 کاملا رواج داشت. امروزه این رسم اگر برگزار شود رونقی ندارد.
احکام قاعدگی و زایمان
پرهیز زن دشتان (حائض) از نگریستن به ماه و خورشید و ستارگان، حبس زن دشتان در اتاقکی تا سه روز و پوشیدن لباسی مخصوص همان روزها، استعمال نکردن آب برای شستشوی بدن بلکه تماس نداشتن با آب، فراموش شده است بلکه بعکس، قبل از سال 1330ش رسم شد که زن حائض فورا با آب غسل کند.
مراسم و نیایش های فردی
مراسم قدیمی جشن تولد و مراسم ازدواج، رنگ فرنگی به خود گرفته اند. آیین سدره پوشی تغییراتی یافته است. امروزه نیایش های بلند در نماز روزانه، چندان خوانده نمی شود.
بَرِشنوم یا نُشوه نام غسلی است که در نه شب و ده روز انجام می گرفت و هرکس دست کم در طول زندگی خود یک بار آن را انجام می داد اما امروزه ترک شده است.
پَتِت هم اعتراف به گناه است و هم دادن تاوان و جبران کردن گناه. رسم اعتراف به گناه حتی قبل از سال 1330 فراموش شده بود.
دعاهای چَمِش (ادرار کردن و اجابت مزاج) و انواع افسون های ناخن چیدن و غیره، حتی قبل از 1330 فراموش شدند یا حد اکثر به جای آنها دعاهای اشم وهو و یتا اهووَیریو را می خواندند.
سکوت هنگام غذا خوردن
نیایش هنگام شروع و پایان طعام و در سکوت خوردن، از آداب غذا خوردن بود که امروزه اثری از این رسم بر جای نمانده است و به ندرت خانواده ای را بتوان یافت که به کودک یاد دهند که هنگام خوردن طعام، سکوت کند.
کمرنگ شدن و تغییر در جشن ها
در گذشته جشن های فراوان مرسوم بوده که بخشی از آنها کنار گذاشته شده و در بخشی تغییر در برگزاری دیده می شود. از جمله ی این جشن ها عبارتند از: نوروز، خردادروز، فروردین ماه، تیرگان، مهرگان، چهارشنبه سوری و خرم روز.
نهادن بوی خوش بر آتش
نهادن بوی خوش بر آتش مانند اسفند و کندر تا قبل از سال 1330 رواج بیشتری داشته اما امروزه کمتر اجرا می شود.
شستن دست و روی در بامداد
خواندن دعای اَشَم وُهو به هنگام شستن دست و صورت کمتر امروزه به عمل در می آید و به بچه ها یاد می دهند. قطعا رسم تطهیر دست و روی و دهان با گُمیز گاو حتی قبل از 1330 کاملا فراموش شده بوده است و فقط زنان دشتان و کسانی که به نشوه می رفتند، با گمیز گاو دست می شستند و نه هرگز دهان را. اینک همه ی این شستشوها از بین رفته است.
شناسنامه کتاب: چند سخن، کتایون مزداپور، به کوشش ویدا نداف، تهران، انتشارات فروهر، چاپ اول، 1391ش.