*در زندگی امام علی(ع) رفتارهایی سراغ داریم که حکایت از یک عمر تهذیب نفس دارد. زمانی که خواستند برای عمر، جانشین تعیین کنند، تنها به خاطر اینکه یک شرط را نپذیرفت، حکومت بر بخشی عظیم از کره ی زمین را به او ندادند. آن هم نه به مدت چهار سال بلکه تا زنده بود حکومتش ادامه می یافت. بنا به گواهی منابع شیعه و سنی، شرط سپردن حکومت این بود که او طبق قرآن و روش پیامبر و روش ابوبکر و عمر رفتار کند. امام، عمل به قرآن و روش پیامبر را پذیرفت اما روش شیخین را رد کرد و لذا حکومت به عثمان رسید. (اینجا)

بعضی رفتارها در زمان حکومت
زمانی که امام علی به حکومت رسید، رفتارهای متواضعانه ی شگفت داشت. این اعمال، عظمت او را نشان می دهد، اما از جهتی سوال برانگیز است. در ابتدا چند نمونه را ذکر می کنم و سپس پرسش را مطرح می کنم:
ـ ابن عبّاس گوید: نزد امیرمؤمنان رفتم. او کفش هایش را وصله مى زد. به من فرمود: «ارزش این کفش، چه قدر است؟». گفتم: ارزشى ندارد.
فرمود: «به خدا سوگند، این برایم دوست داشتنى تر است از حکومت بر شما، مگر آن که حقّى را به پا دارم یا باطلى را از میان بردارم». (نهج البلاغه، خطبه 33)
ـ شخصی می گوید: على بن ابى طالب را دیدم که مقدارى خرما خرید و آن را خود حمل کرد. گفتند: اى امیر مؤمنان! بگذار ما ببریم. فرمود: «نه. صاحب خانواده، بر حمل آن سزاوارتر است». (فضائل الصحابه، ابن حنبل: ج 1 ص 546 ح 916)
ـ ابوطالب مکى گوید: على(ع) خرما و نمک را به دست خود حمل مى کرد و مى فرمود: «از کمال انسان کامل، چیزى کاسته نمى شود با بردن آنچه که به سود خانواده ی اوست.» (مناقب، ابن شهر آشوب: ج 2 ص 104)
ـ ابوالحسن بلخى گوید: على(ع) در بازار کوفه راه مى رفت. صندلى اى پیراهنش را پاره کرد. پیراهن را در دست گرفت و به بازار خیاط ها آمد و فرمود: «خدا شما را برکت دهد! این را براى من بدوزید». (مناقب، ابن شهر آشوب: ج 2 ص 96)

یک پرسش
سؤال: حضرت علی(ع) کفش هایش را خود وصله می زد، لوازم خانه را خود می خرید و حمل می کرد، پیراهنش را خود نزد خیاط برد و... این در حالی بود که حکومت او از افغانستان تا آن سوی مصر و لیبی ادامه داشت.
آیا بهتر نبود این کارها را به دیگران می سپرد و خودش به امور کشوری و لشکری رسیدگی می کرد؟
جواب: حکومت ها در گذشته، به گستردگی امروز نبودند و حاکمان به اندازه ی حاکمان امروز پرمشغله نبودند و هیچ کدام از این ادارات و سازمان ها و وزارت خانه ها وجود نداشت. حکومت ها بیشتر دغدغه ی برقراری امنیت داشتند آن هم بیشتر در مرزها. هر شهر و روستایی دارای دیوار بلند بود و خودشان تولید و مصرف می کردند و حتی امنیت خود را خودشان تامین می کردند.
بنابراین مشغله ای را که امروز تصور می کنیم در آن زمان مطرح نبود.
وقتی که انسان به قدرت می رسد، به سرعت، غرور و تکبر سراغ او می آید. برای کوبیدن نفس و برای درمان این حالت، بهترین راه عملی، پیش گرفتن رفتارهای متواضعانه است.
در درجه ی اول امام علی برای این حکومت ها ارزشی قائل نبود تا در رفتارش تأثیر گذارد و اگر آن حضرت را در سطح انسان های عادی تنزل دهیم، ممکن است بگوییم: اینگونه رفتارها در واقع پا روی نفس گذاشتن بود و مواظب خود بود تا آن رفتارهای متکبرانه و سرکشی ها بروز نکند.
روایت زیر شاهد این ادعاست:
ـ زادان گوید: على بن ابى طالب را دیدم که بند کفش هایى در دست مى گرفت، در بازارها قدم مى زد و به افراد [ى که بند کفششان پاره شده بود]، بند مى داد، راه گم کرده را راهنمایى مى کرد و باربر را در حمل بار، یارى مى رساند و این آیه قرآن را مى خواند: «آن سراى آخرت را براى کسانى قرار مى دهیم که در زمین، خواستار برترى و فساد نیستند، و فرجام [خوش ]، از آنِ پرهیزگاران است» و مى فرمود: «این آیه درباره ی حاکمان و صاحبان قدرت، نازل شده است». (فضائل الصحابة، ابن حنبل: ج 2 ص 621 ح 1064 و ج 1 ص 345 ح 497)

گستره ی حکومت امام علی(ع)