قرن هشتم
جمال الدین خواجه سلمان بن علاء الدین محمّد ساوجی، جمشید و خورشید
در خزانه عامره فوت وی 12 صفر 778 می باشد، اما دولتشاه و ناظم تبریزی تاریخ را اشتباه نوشته اند. (ج 5 ، ص 133).
کمال الدین ابو العطاء محمود بن علی، روضه الأنوار
وی در سال 689 در کرمان تولد یافت و بعد از 743 در شیراز از دنیا رفت. در مجمع الفصحاء، ج 2، ص 15 وفات او 503 ذکر شده که اشتباه چاپ است. شرح حال وی در مجالس المؤمنین، صفحه 499 آمده و سال فوت 742 ذکر شده که درست نیست؛ زیرا در این سال نظم روضه الأنوار را به پایان رسانده و تفصیل این مطلب در کتاب عصر حافظ، ص 83 آمده است. (ج 11، ص 289).
قرن نهم
ابو الحسن طاهربن عرب (عربشاه)بن ابراهیم (حافظ اصفهانی)، دیوان
کشف الظنون فوت او را 786 ثبت کرده، ظاهراً تصحیف 886 می باشد. (ج9، ص 220).
شمس الدین محمّد شیرین، متخلص به مغربی، دیوان
معاصر کمال خجندی و شاگرد اسماعیل سیسی است. در نفحات، ص 550 فوت او 809 ضبط شده، اما در تذکره حسینی، ص 304 به غلط 707 ذکر شده است. (ج 9، ص 1080).
قاری یزدی، دیوان البسه
براون در تاریخ ادبیات ایران، ج، 4، ص 160 سال فوت او را 993 نوشته که غلط است؛ زیرا اگر چه از عصر او اطلاع نداریم، اما نام چند تن از معاصران خود را برده است: قاسم انوار (م 837)، خواجه عصمت بخاری (م 829)، کاتبی (م 838)، خیالی بخاری (م 850)، امیر شاهی (م 857) و شیخ آذری (م 866). (ج 9، ص 89 و 861).
زین الدین علی بن حسن استر آبادی، مجیز به سید نظام الدین
ریاض تاریخ فوت او را از روی خط سید نظام الدین ترکه بن سید تاج الدین، اشتباه نقل کرده است. وی حدود 837 درگذشت. (ج 1، ص 211).
قاسم انوار، انیس العاشقین
در کشف الظنون 873 ضبط شده، اما قاضی در مجالس المؤمنین سال در گذشت او را 837 ثبت کرده که این تاریخ درست است؛ زیرا وی در عصر الغ بیگ (م 853) از دنیا رفته است. (ج 2، ص 462).
احمدبن یحیی حسنی، البحر الزاخر
کشف الظنون نویسنده را از رجال قرن دهم شمرده است؛ در حالی که او در 840 درگذشت. (ج 1، ص 533).
ظهیر الدین میر علی حسینی تبریزی، دیوان
وی خطاط و شاعر و ملقب به «قدوه الکتاب» و «واضع» بود. علت ملقب شدن به «واضع» این است که وضع خط نستعلیق به او منسوب است. در کتاب امتحان الفضلاء، فوت او به غلط 885 ضبط شده، اما در 850 درگذشت؛ چنان که در شاهد صادق آمده است. ریحانه الادب و کتاب پیدایش خط و خطاطان وی را به قرن هفتم نسبت داده اند که اشتباه است. (ج 9، ص 752).
سلیمی تونی، دیوان و حرز النجاه
دولتشاه یاد آور شده است که وی در قرن نهم به ظالمان کمک می کرد. سپس موفق به توبه شد؛ لباس فقر پوشید؛ به حج رفت؛ مراقد ائمه علیهم السلام را زیارت کرد؛ با قصایدی ائمه معصومین را مدح می کرد و مرثیه می گفت. هنگام زیارت امام رضا علیه السلام در سال 854 درگذشت و جنازه اش به سبزوار منتقل و دفن شد. ریحانه الادب به نقل از سفینه، ص 212 نیز این مطلب را نقل کرده است. در شاهد صادق نیز او را میان اموات سال 854 ذکر کرده، اما در آتشکده آذر، ص 67 در اثر اشتباه چاپی، فوت او 327 نوشته شده و این اشتباه در تذکره روشن، ص 302 نیز آمده است. (ج 9، ص 468).
شرف الدین علی یزدی تفتی معمایی، حلل المطرز فی المعمی و اللغز
فوت او در ریاض 830 ثبت شده، در حالی که بعد از 850 وفات یافته است؛ زیرا میر علی شیر نوایی (844 ـ 906) در مجالس النفائس، ص 25 و 199 (ترجمه) می گوید: «من در شش سالگی در تفت خدمت او رسیدم.» با توجه به این که نوایی در 844 به دنیا آمده ـ بنا به نفل خواند میر ـ بنا بر این شرف الدین علی در سال 850 زنده بوده است. ازاین رو در کشف الظنون و آتشکده، ص 204 به نقل از گنج دانش فوت او را پس از 850 نوشته اند.
ظاهراً 856 هم که در ریاض العارفین آمده، درست نیست، بلکه تاریخ صحیح همان است که معاصر او سلطان حسین بایقرا در مجلس پنجاهم از مجالس العشاق ذکر کرده است؛ یعنی 858 .(10) (ج 7، ص 77).
قرن دهم
حسین بن معین الدین میبدی، مطلع الدقایق
در اعیان الشیعه فوت او 870 و غلط است؛ زیرا میبدی جام گیتی نما را در 897 نگاشت. وی در 911 درگذشته است. (ج 21، ص 153)
ابراهیم شبستری نقشبندی، نهایه البهجه
کشف الظنون ذیل «تائیه» فوت او را سال 917 نگاشته، ظاهراً تاریخ صحیح، ضبط نجم الدین محمّدبن محمّد (977 ـ 1061) در کواکب سائره ـ بنا به نقل شذرات الذهب ـ است؛ یعنی 915.(11) (ج 3، ص 201 ـ 202).
علی هروی، مداد الخطوط
وی شاعر و خطاط و شاگرد سلطان علی مشهدی است. فوت او در شاهد صادق 925 و در صبح گلشن، ص 481 سال 924 است. اما در امتحان الفضلاء، ج 1، ص 59 سال فوت او به اشتباه 976 است. (ج 9، ص 764 ـ 765).
مکتبی شیرازی، دیوان
شاهد صادق فوت او را 916 ضبط کرده، اما بهار در مقدمه کلمات علیه او را تا سال 941 زنده دانسته که بعید است. (ج 9، ص 1094).
بقایی ابرقوهی، دیوان
در تغ، ص 27 تاریخ فوت او 948 ثبت شده که نادرست است. (ج 9، ص 139).
تقی الدین محمّد، معروف به راصد، الدر النظیم فی تسهیل التقویم
کشف الظنون، ج 1، ص 482 سال فوت او را 993 نوشته، اما این نویسنده کتاب دیگری به نام حل التقویم دارد که کتابت آن به سال 917 باز می گردد. بنا بر این تألیف آن پیش از 917 است. از مقایسه این تاریخ با 993 به دست می آید که این سال، سال فوت او نیست، بلکه تاریخ کتابت الدر النظیم است. (ج 7، ص 67 و ج 8 ، ص 82).
محقق کرکی، جامع المقاصد فی شرح القواعد
نسخه ای از جلد اوّل جامع المقاصد (کتابت 949) در کتاب خانه شیخ هادی آل کاشف الغطا در نجف موجود است که بر آن نوشته شده که مصنف در سال 937 وفات یافت. شاید شیخ حر عاملی این نسخه را دیده و به جهت نزدیکی تاریخ کتابت آن به عصر مؤلف، آن تاریخ را صحیح دانسته است. ازاین رو در امل الآمل آن را ضبط کرده است.(12) در حالی که آنچه در آن نسخه آمده، از اشتباه کاتب است. محقق کرکی در روز غدیر سال 940 وفات یافت؛ چنان که در تاریخ خاتون آبادی و عالم آرا این گونه آمده؛ به علاوه شاه طهماسب در سال 939 فرمانی برای او نوشت و متن آن در ریاض العلماء آمده است. (ج 5 ، ص 72 ـ 73).
سنجانی یا قاضی سنجانی، منظر الأبصار و دیوان
وی از اولاد شاه سنجان بود. شرح حال وی در تحفه سامی، ص 80 ـ 81 آمده و یادآور شده که وی نود سال عمر کرد و در 941 درگذشت. در کشف الظنون به اشتباه 841 نوشته شده است. (ج 9، ص 472).
سلطان مصطفی میرزا بن سلطان علی میرزا بن شاه طهماسب صفوی، دیوان
وی در عین نابینایی، فقیه و اهل ورع بود. مجمع الفصحاء، ج 1، ص 31 یاد آور شده که شاه اسماعیل دوم او را در 984 با شاهزاده های دیگر کشت، اما این مطلب سهو قلم است؛ زیرا نصر آبادی در تذکرهاش 1، ص 10 شرح حال او را ذکر و گفته است که پدر سلطان مصطفی، مقرّب شاه صفی (م 1051) بود و در عصر او از دنیا رفت و سلطان مصطفی، هشت ماه پس از فوت پدر از دنیا رفت. بنا بر این سال 984 درست نیست. (ج 9، ص 461).
پاورقی:
10 . سال فوت معمایی در ذریعه، ج 2، ص 296 و ج 4، ص 518 و ج 14، ص 6 و ج 17، ص 186 و ج 22، ص 95 سال 830 ذکر شده و در ج 15، ص 200 هر دو تاریخ 830 و 850 نقل شده و در ج 18، ص 176 میان این دو تاریخ تردید شده است.
11 . در ج 9، ص 506 فوت او 917 ضبط شده است.
12 . در امل الآمل، تحقیق سید احمد حسینی، ج 1، ص 123 سال فوت محقق کرکی 933 ضبط شده است.