مقاله ای از اینجانب در مجله «فقه اهل بیت(ع)»، شماره 10، تابستان 1376
علامه بـزرگوار سید محمد مهدی بحر العلوم در سال 1155 چشم به جهان گشود. وی به خـاطر نـبوغ ذاتـی و عنایات الهی توانست در رشته‌های مختلف اسلامی از جمله: فقه، اصول، رجال، عرفان، تفسیر، کلام، حدیث، فـلسفه و تاریخ تبحر پیدا کند. شاگرد سید بحر العلوم، شیخ ابو علی حائری (مـ: 1216) در کتاب «منتهی المقال فـی‌احوال الرجـال» در زمان حیات سید هنگام شرح زندگانی استاد، جملاتی دارد که به خوبی مقام علمی سید را نشان می‌دهد:
دانلود مقاله ی الدره النجفیه منظومه ای فراموش شده!
اگر در معقول سخن براند او را ابو علی سینا و بقراط و افلاطون و ارسطاطالیس می‌پندارم. اگر پیرامون منقول بحث کـند، تصور می‌کنم او علامه و محقق در فنون فروع و اصول است. ندیدم پیرامون کلام بحث کند الا اینکه پنداشتم و الله او سید مرتضی است هر گاه قرآن را تفسیر کند با شگفتی تصور می‌کنم خداوند قرآن را بر او نازل کـرده اسـت. در میان شاگردان سید، علمای بزرگی را می‌یابیم که از هت‌سنی تفاوت چندانی با استاد نداشته‌اند حتی برخی از آنان بزرگتر از سید بوده‌اند. در عین حال مقام علمی و معنوی سید، آنان را به درس خود می‌کشاند کـه ایـن نشان دهنده عظمت استاد و همچنین شاگرد است. برخی از این شاگردان که تاریخ ولادتشان در دست است عبارتنداز:
شیخ جعفر کاشف الغطاء (ت 1154)، سید محسن اعرجی کاظمی (ت1130) صاحب «المنظومه الفقهیه المستطرفه»، سـید مـحمد جواد عاملی (ت: 1153) صاحب «مفتاح الکرامه»، شیخ حسن نجف (ت: 1159)، ابو علی حائری (ت: 1159) صاحب «منتهی المقال فی احوال الرجال»، سید میر علی طباطبایی (ت: 1161) صاحب «ریاض المسائل». بـا ایـنکه مـرحوم کاشف الغطاء خود مقام عـلمی والایـی داشـت و از جهت‌سنی نیز بزرگتر از سید بود،نه تنها به عنوان شاگرد، در درس سید حاضر می‌شد بلکه با تحت الحنک عمامه خود غبار کـفش وی را پاک مـی‌کرد. او در آغـاز قصیده‌ای که در مدح سید سروده است چنین گـوید:
لسانی عـن احصاء فضلک قاصر
وفکری عن ادراک کنهک حاسر
«زبانم از شمارش فضائل تو قاصر است و فکرم از درک حقیقت تو عاجز است.» مقام بلند علمی و مـعنوی مـرحوم بـحر العلوم سبب شد حتی پاره‌ای، او را
فقه اهل بیت » شماره 10 (صفحه 254)
مهدی منتظر بندارند. آثار عـلمی فراوانی از سید به جای مانده که در اینجا عناوین کتابهایی که در «الذریعه الی تصانیف الشیعه» آمده می‌آوریم:
-اجماع الامر والنهی -اصـاله البـرائه -تـحفه الکرام -حاشیه علی شرائع الاسلام -الخلل -الدره المنظومه -دیوان -رجال -الرساله الرضـاعیه -الرسـاله الطاعونیه -الزکاه والخمس -رساله فی السیر والسلوک -شرح الوافیه -العجاله الموجزه -الفوائد الاصولیه -الفوائد الرجالیه -رسـاله فـی قـاصد الاربعه -قواعد الشکوک -لؤلؤ البحرین فی ذکر مناقب الحسین -المشکاه المقتبس من انـوار الائمـه یـا مشکاه الهدایه یا المصابیح. -مصابیح الاحکام -رساله فی منجزات المریض -منظومه فی رد الاجباریه – الهـدایه
برخی، نـسبت بـعضی از کتابهای مزبور به سید را صحیح نمی‌دانند. ممکن است بعضی کتابهای ذکر شده یکی بـاشند ولیـ‌به دو نام شهرت یافته باشند. مرحوم سید از شعرای بزرگ و به نام عصر خود بـه شـمار مـی‌رفت و اشعار بلندی در موضوعات گوناگون خصوصا در فضائل و مراثی اهل بیت(ع) می‌سرود. شاید بتوان گفت ذوق ادبـی و سـروده‌های وی سبب شد بسیاری از شاگردان او به نظم روی آوردند و آثار
فقه اهل بیت » شماره 10 (صفحه 255)
منظومی در موضوعات گوناگون به جـای گـذارند. از جـمله:
ملا احمد نراقی، شیخ جعفر کاشف الغطاء، سید محسن اعرجی کاظمی، سید محمد جواد عاملی، سـید عـبدالله شبر، محمد علی اعسم، سید ابراهیم عطار، سید احمد عطار، ابراهیم عـاملی، احـمد نـحوی، حسین نجف، حسن بن محمد نصار نجفی، سید صدرالدین عاملی، محمدرضا نحوی و محمدرضا ازری. سـرانجام سـید در سـال 1212 به سوی معبودش شتافت و با مرگ او ثلمه بزرگی بر اسلام وارد آمد.
یکی از مـنظومه‌هایی کـه از سید بحرالعلوم به جای مانده، «الدره النجفیه» پیرامون فقه در بابهای «طهارت» و «صلوه» تا پایان نماز طواف اسـت کـه شامل بیش از 2000 بیت می‌باشد. این کتاب گرانسنگ به نامهای دیگری چون «الدره البـهیه»، «الدره المـنظومه»، «الدره الغالیه فی المسائل العالیه» و «منظومه بحرالعلوم» نـیز شـهرت دارد. وی در سـال 1205 هفت‌سال قبل از وفاتش شروع به سرودن ایـن مـنظومه نمود. چنانچه خود در مقدمه گوید:
غراء قد وسمتها بالدره
تاریخها عام الشروع «غره»
«این منوظمه زیبا را «دره» نـامیدم و سـال آغاز آن «غره» است». عـددی کـه از حروف «غـره» بـه دسـت می‌آید 1205 است’ز آنجا که وی در اواخر عـمرش شـروع به سرودن منظومه کرده بود، بعید نیست که می‌خواست آن را تکمیل کند و هـمه ابـواب فقه را به نظم درآورد، اما کفاف نـکرد و حتی نتوانست کتاب «صـلوه» را بـه اتمام برساند. کسانی پس از سید، مـنظومه‌هایی در تـکمیل منظومه او سرودند از جمله: ارجوزه فی صلاه المسافر، عبدالهادی بن جواد همدانی بغدادی
ادامه در سایت گفتگو با زرتشتیان
