کم نیستند کسانی که تصور می کنند وقتی که مسلمانان در قرن نخست هجری، ایران را فتح کردند، زرتشتیان تحت فشار و آزار شدید قرار گرفتند و به زور شمشیر مسلمان شدند.

ذبیح الله صفا (درگذشت: 1378ش) وضعیت زرتشتیان در ایران را به خوبی نشان داده و برخلاف برخی ادعاها، دین زرتشتی همچنان رواج داشته و جمعیت فراوان زرتشتیان، آزادانه زندگی می کرده اند.

وی می نویسد:
«در ایران قرن چهارم ادیان قدیم هنوز قوّت و انتشار داشت؛ چنانکه در بسیارى از نواحى ایران دین عیسوى و یهودى و زرتشتى منتشر بود  و ازین میان آیین زرتشتى بیش از سایر ادیان رواج داشت؛ چنانکه در شهرها و قصبات فارس در این قرن دسته هاى بزرگى از معتقدان به این آیین می زیستند  و در طبرستان و خراسان و ماوراء النهر و سیستان و خوزستان به نحوى که از اشارات مورخان مشهود است پیروان آیین مجوس فراوان بودند.

در برخى از نواحى مانند ولایت غور عدد غیر مسلمانان به حدى بود که جغرافیا نویسان قرن چهارم آنجا را «دارالکفر» نامیده اند.

در ماوراء النهر و حتى در اقصى نواحى آن، اجتماعات بزرگى از گبرکان و مانویان بسر می بردند.

زرتشتیان و سایر ملل در اجراى مراسم خود آزادى داشتند و حتى رسوم آنان در میان عامه مردم بعض نواحى هم مستعمل بود  و در «اعیاد کفر» (مراد اعیاد ایرانى قدیم یعنى اعیاد زرتشتى بود) بازارها را تزیین می کردند و در نوروز و مهرگان با مجوس عید می گرفتند و عدد شهور و ایامشان مانند زرتشتیان بود.

آتشکدهاى زرتشتیان هم در این ایام بسیار بود و از این آتشکده ها در کتب جغرافیا و تاریخ در قرن چهارم بسیار نشان داده شده است؛ چنانکه شمارش همه آنها مایه ملالت است.

بر روی هم زرتشتیان در فارس بیش از همه جاى دیگر ممالک اسلامى زندگى می کردند و بیشتر کتب زرتشتى و آتشکده هاى ایشان تا آن روزگار محفوظ بوده  و خلاف بغداد غیار (پارچه ای دوخته شده به لباس به نشانه ی غیرمسلمان بودن) نداشته اند.

با اینحال گاه تصادماتى میان زرتشتیان و مسلمانان در آن دیار رخ می داد؛ چنانکه در سال 369 فتنه بزرگى بین عامه اهل شیراز و زرتشتیان رخ داد و مسلمین آن شهر خانه هاى زرتشتیان را غارت کردند و گروهى از آنها را کشتند و چون عضد الدوله از این واقعه خبر یافت کسانى را که در این کار دست داشتند جمع کرد و در تأدیب آنان مبالغه نمود.

بنابر نقل مورخان در بیابانى که در مشرق فارس واقع بود شهر قرینین قرار داشت که همه ی مردم آن، دین زرتشتى داشته و هنوز قبول اسلام نکرده بودند.  در عراق نیز عدد مجوس بسیار بود  ولى در آنجا غیار داشته اند».

منبع: تاریخ ادبیات در ایران، ذبیح الله صفا (درگذشت: 1378ش)، تهران، فردوس، چاپ هشتم، 1378ش، ج 1، ص 230 ـ 231