مقاله ای از اینجانب در مجله دانش ها و آموزه های قرآن و حدیث، شماره 4، بهار 1398. قابل توجه است که عبارت مقاله از ابتدا تا پیش از «پیش گفتار» به قلم مجله است.
چکیده
آگاهی از زمان زندگی هر پیامبر ـ هرچند تقریبی ـ به منظور پیروی از او بایسته است. در غیر این صورت، نمی توان با اطمینان، هیچ سخن و آموز? دینی را به او نسبت داد و در نتیجه، پیروی از وی ناممکن خواهد بود. تاکنون درباره بازه زندگی زرتشت، سخنان مختلفی گفته شده است. نگاشت? حاضر، فهرستی از این دیدگاه ها را تهیه کرده تا زمین? پژوهش های آینده را فراهم کند. برای نخستین بار است که این تعداد از دیدگاه ها درباره بازه زندگی زرتشت، گردآوری و ارائه می شود.
واژگان کلیدی
آیین ایران پیش از اسلام، زرتشتی پژوهی، پیامبران پیشین، اعتبارسنجی حدیث، کلام
درآمد
پذیرش هم? پیامبران الهی علیهم السلام یکی از پیش نیازهای مسلمانی است. قرآن کریم به روشنی فرموده:
آمَنَ الرَّسولُ بِما اُنزِلَ اِلَیهِ مِن رَبِّهِ وَ المُؤمِنونَ کُلٌّ آمَنَ بِاللهِ وَ مَلائِکَتِهِ وَ کُتُبِهِ وَ رُسُلِهِ لا نُفَرِّقُ بَینَ اَحَدٍ مِن رُسُلِهِ وَ قالوا سَمِعنا وَ اَطَعنا غُفرانَکَ رَبَّنا وَ اِلَیکَ المَصیر.
پیامبر خدا بدانچه از جانب پروردگارش بر او نازل شده است ایمان آورده است و مؤمنان همگى به خدا و فرشتگان و کتاب ها و فرستادگانش ایمان آورده اند و گفتند: «میان هیچ یک از فرستادگانش فرق نمی گذاریم.» و گفتند: «شنیدیم و گردن نهادیم، پروردگارا، آمرزش تو را خواستاریم و فرجام به سوى تو است.»
مسلمانان هم? پیامبران را پذیرفته و گرامی می دارند. وجود بقعه ها و حرم های مختلف پیامبران علیهم السلام در ایران و کشورهای اسلامی دیگر و احترام، تبرّک جویی، توسّل و زیارت ایشان از سوی مردم، نشانه ای بر این اعتقاد است. هرآن چه از سوی پیامبران به مسلمانان رسیده باشد، نه تنها مورد احترام است بلکه اگر در اسلام نسخ نشده باشد، مورد عمل نیز واقع می شود. در حقیقت، مسلمانان آن چه از گفتار و رفتار، منسوب به پیامبران الهی است، ملحق به حدیث می دانند؛ چراکه هم? آنها معصوم بودند و گفتار و رفتارشان، الگوست؛ مگر اینکه به صورت ویژه بخشی از گفتار آنها یا رفتار آنها متناسب با دور? خودشان و یا متناسب با خود ایشان شمرده شده و از الگوگیری آن نهی شده باشد.
مسلمانان برای حدیث اسلامی، سنجه هایی قرار داده اند تا بتوانند اعتبار آن را بسنجند و در میان منسوبات به معصومان علیهم السلام، نسبت های واقعی را از نسبت های غیر واقعی بازشناسند. این اعتبارسنجی نسبت به گزارش های رسیده از گفتار و رفتار پیامبران پیشین علیهم السلام که در واقع، معصومان پیشین هستند نیز ضروری است. هنگامی که انتساب سخن یا کرداری به پیامبری ثابت شود، حدیثی معتبر تلقّی شده و قابل بهره گیری خواهد بود.
یکی از محورهای اعتبارسنجی حدیث معصومان علیهم السلام بررسی و به دست آوردن بازه زندگی ایشان است. بدون رسیدن به بازه نسبتا دقیقی از زندگی معصومان، نمی توان طریق معتبری برای دستیابی به سخنان و زندگی آنها به دست آورد. اتّصال طریق گزارش ها و نیز شناخت افتادگی های سندی و یا آسیب شناسی های متنی و محتوایی، همگی نیازمند تاریخ گذاری زندگی ایشان است.
جناب زرتشت، گویا پیامبری است که برای هدایت مردمان ایران قدیم، مبعوث شده بود. اگر گزارش های رفتارها و سخنان ایشان، پس از اعتبارسنجی، پذیرفته شود، ملحق به حدیث معتبر بوده و برای مسلمانان هم قابل اعتنا خواهد بود. امّا نمی توان هر گزارش و انتسابی را پیش از بررسی، پذیرفت. در حقیقت، شأن پیامبران الهی علیهم السلام فراتر از آن است که هر فرد شناسا یا ناشناسی سخنی را به ایشان نسبت دهد و از دیگران، توقّع پذیرش داشته باشد.
از این رو نگاشت? کنونی در صدد است تا گزارش های بازه زندگی جناب زرتشت را فهرست کرده و راه را برای بررسی های آینده، باز کند.
پیش گفتار
مسلمانان آن دست از آموزه های پیامبران پیشین را که از طریق قرآن و یا حدیث معتبر به دستشان رسیده باشد می پذیرند؛ خواه بازه زندگی آن پیامبر معلوم باشد یا نباشد. در غیر این صورت، هرچند امکان اعتبارسنجی گزارش های دیگر وجود دارد ولی معمولا، نتیج? آن به اعتبار این گزارش ها نمی انجامد. در این میان، تفاوتی بین آموزه های پیامبران مختلف اعم از اولوالعزم و غیر اولوالعزم وجود ندارد.
زرتشت، آموزه ای که از طریق قرآن و حدیث معتبر باقی مانده باشد، ندارد. از سوی دیگر، بازه زندگی ایشان، دوره ای با درازای 8600 سال را در بر می گیرد. این اشکال و ایراداتی از این دست، سبب شده تا حتّی برخی، منکر وجود زرتشت شوند و او را شخصیتی خیالی معرّفی کنند. این نگاشته، خیالی بودن جناب زرتشت را نمی پذیرد ولی ابهام دربار? او را به قدری زیاد می داند که اثبات صدور هیچ گزاره ای به او ممکن نیست.
در این نگاشته، فهرستی از دیدگاه های مختلف دربار? بازه زندگی زرتشت، گردآوری شده تا زمینه ای را برای پژوهش های بیشتر فراهم آورد. پیشتر، همین قلم، مجموعه ای از دیدگاه ها را گردآوری کرده و در سایت راه راستی، ارائه کرده است. اکنون با مطالعات بیشتر، بر آن فهرست، افزوده شده و به در قالب مقال? حاضر ارائه می شود. تاکنون نگاشته ای که این تعداد از دیدگاه ها را درباره بازه زندگی زرتشت گردآوری کرده باشد، یافت نشد. ممکن است با بررسی های بیشتر، تاریخ هایی دیگر نیز یافت شود.
تاریخ هایی که می آیند، به عنوان زمان زندگی زرتشت اعم از سال تولّد یا عصر او گفته شده اند. در برخی از این تاریخ ها تصریح به تقریبی بودن شده؛ امّا نظر به اینکه چنین ارقامی معمولا تقریبی است از تکرار واژ? «حدود» خودداری شده است. همچنین مراد از «پ. م» پیش از میلاد مسیح است. دیدگاه ها از دورترین تاریخی که گفته شده، فهرست می شود.
برخی از تاریخ های بیان شده قابل جمع اند؛ چراکه بعضی از آنها تقریبی و بعضی دیگر با دقّت بیشتری همراه است. زرتشتی پژوه برجسته، ابراهیم پورداوود دربار? بازه زندگی زرتشت می گوید: «در این خصوص (عصر زرتشت) روایات به اندازه ای مختلف است که ابداً صلح و سازشی میان آنها نمی توان داد.» نیز به گفت? او: «هیچ یک از مستشرقین و دانشمندان تاکنون موفّق نشده که زمان پیغمبر ایران را با دلایل تاریخی ثابت کند.» همو می گوید: «تحقیقاً نمی دانیم محلّ ولادت و زمان زندگانی زرتشت کجا و کی بود؛ چرا؟ برای آنکه زرتشت، متعلّق به یک زمان بسیار قدیم است که دست تاریخ به آستان بلند آن نمی رسد.»
ادامه در سایت راه راستی
