*شهید مطهری:
خدمت تمدن ایرانی به تمدن اسلامی
اولین خدمتى که باید از آن نام برد، خدمت تمدن کهن ایرانى به تمدن جوان اسلامى است. این تمدن کهن به تمدن جوان و باعظمت اسلامى کمک و خدمت فراوان نمود. (ص 374)

هیچ ملتی به پای ایرانیان نمی رسد 
ایرانیان بیش از هر ملت دیگر نیروهاى خود را در اختیار اسلام قرار دادند و بیش از هر ملت دیگر در این راه صمیمیت و اخلاص نشان دادند. در این دو جهت هیچ ملتى به پاى ایرانیان نمى رسد، حتى خود ملت عرب که دین اسلام در میان آنها ظهور کرد. (ص 373)

بی نظیر بودن ایرانیان در خدمت به اسلام
اکثریت قریب به اتفاق ایرانیان نسبت به اسلام صمیمى بوده اند و انگیزه اى جز خدمت به اسلام نداشته اند و در این جهت هیچ یک از ملل اسلامى اعم از عرب و غیرعرب، به ایرانیان نمى رسد و شاید ایرانیان در دنیا نظیر نداشته باشند؛ یعنى هیچ ملتى نسبت به هیچ دینى و آیینى این اندازه خدمت نکرده و صمیمیت به خرج نداده است. (ص 384)

عشق ایرانیان به اسلام
یک ملت را مى توان با زور مطیع کرد، اما نمى توان با زور جهش و جنبش و عشق و ایمان در او به وجود آورد. قلمرو زور و زر محدود است. شاهکارهاى بشرى تنها و تنها معلول عشق و ایمان است. (ص 384)

سه قرن اول
در سه قرن اول اسلام که ایران تحت نفوذ خلفاى اموى و بنى عباس اداره مى شد، ملت ایران در تشریح احکام دینى، ادبى، قضایى، سیاسى و اجتماعى اسلام سعى بلیغ  کرد و امّهات مسائل را مطرح ساخت و آنها را روشن و مبوّب نمود. (ص 387 ـ 388)

قرن اول
روى هم رفته، حدیث، تفسیر، کلام، فلسفه، تصوف در قرن نخستین اسلامى پى ریزى شد و ملت ایران در این مورد در درجه اول قرار دارد. (مجموعه آثاراستادشهیدمطهرى، ج 14، ص: 342)

انتشار اسلام به همت ایرانیان
مکتبهاى نیشابور، هرات، بلخ، مرو، بخارا، سمرقند، رى و اصفهان و سایر شهرهاى ایران بزرگ مرکز فعالیت و جنب و جوش بود. صدها نفر از رجال بزرگ اسلام در این شهرها تربیت شدند و در شرق و غرب عالم تمدن درخشان اسلام را محکم و استوار ساختند. (مجموعه آثاراستادشهیدمطهرى، ج 14، ص: 342)

مؤسس علم حدیث
باید انصاف داد که ایرانیان در تدوین حدیث سهم مؤثرى دارند بلکه باید آنان را مؤسس مکتب علم الحدیث نامید. گروهى از اهل حدیث مسافرتهاى زیادى مى کردند تا اخبار و روایات را از مشایخ حدیث با گوش خود بشنوند و آنها را در «مسانید» و «صِحاح» خود تدوین کنند. مکتب حدیثى خراسان در جهان آن روز به اندازه اى اهمیت یافت که از مصر و آفریقا و حجاز و عراق و شام براى استفاده از مشایخ خراسان سالها در نیشابور، مرو، هرات، بلخ و بخارا اقامت مى کردند. (مجموعه آثاراستادشهیدمطهرى، ج 14، ص: 342)

ایرانیان مهمترین گردآورندگان حدیث
همه اصحاب ستّه اهل سنت (نویسندگان صحاح سته ی اهل سنت) و مؤلفین کتب اربعه شیعه ایرانى هستند. شش نفر از آنها، شیخ طوسى، مسلم نیشابورى، ابوعبد الرحمن نسائى، محمدبن اسماعیل بخارى، ابوداود سجستانى، ترمذى و بیهقى، خراسانى هستند و دو نفر شیخ صدوق از قم و ابن ماجه از قزوین مى باشند و غیر از اینها از مشاهیر نیز صدها نفر دیگر ایرانى مى باشند. (مجموعه آثاراستادشهیدمطهرى، ج 14، ص: 342)

ایرانیان مهم ترین دانشمندان و سیاستمداران اسلام
فلاسفه بزرگ اسلام، متکلمین، مورخین، لغت نویسان، شعراى بزرگى که به زبان عربى شعر سروده اند، مفسرین عالیقدر، رجال سیاسى و پادشاهان بزرگ و جهانگشایان مسلمان همه از ایران بودند.
مگر برمکیان، نوبختیان، قشریان، صاعدیان، خاندان سمعانى، خواجه نظام الملک طوسى، شیخ طوسى، خواجه نصیرالدین طوسى، و همچنین ملوک طاهریان، سامانیان، آل بویه، غزنویان، غوریان، سربداران و دهها خاندان دیگر که در تبلیغ اسلام، نشر تمدن آن کوشش کرده اند همه از این آب و خاک نبودند. (مجموعه آثاراستادشهیدمطهرى، ج 14، ص: 342 ـ 343)

دو تن از امامان اربعه ی اهل سنت ایرانی بودند
از ائمه اربعه تسنن نیز دو نفر ایرانى بوده اند که هر دو از خراسان برخاسته اند. نخست ابوحنیفه که گروهى وى را اهل کابل و دسته اى وى را از اهل «نسا» (درگز) مى دانند. دوم احمد بن حنبل که در مرو خراسان متولد شد و در بغداد نشو و نما یافت. (مجموعه آثاراستادشهیدمطهرى، ج 14، ص: 343)

قاعده مند کردن اطلاعات دینی
به طور کلى ایرانیان در چند قرن نخست فرهنگ و ادب اسلامى را روى اصول و قواعد پایه گذارى کردند و راه را براى آیندگان باز نمودند. (مجموعه آثاراستادشهیدمطهرى، ج 14، ص: 343)

شاهکارهای ایرانیان در راه اسلام
راجع به خدمات فراوان ایرانیان به اسلام زیاد سخن گفته مى شود، ولى کمتر به این نکته توجه مى شود که ایرانیان شاهکارهاى خود را در راه خدمت به اسلام به وجود آوردند و جز نیروى عشق و ایمان نیروى دیگرى قادر نیست شاهکار خلق کند. و در حقیقت این اسلام بود که استعداد ایرانى را تحریک کرد و در او روح تازه اى دمید و او را به هیجان آورد؛ اگر نه، چرا ایرانیان صد یک این همت را در راه کیش پیشین خویش بروز ندادند؟ (ص 373)

منبع: خدمات متقابل اسلام و ایران، شهید مرتضی مطهری، تهران، انتشارات صدرا، چاپ شانزدهم، 1370 (به جز مواردی که مشخص شده که از «مجموعه آثار» گرفته شده)