*وقتی که گفتم: چهارشنبه سوری ربطی به زرتشتی ها و ایران باستان ندارد و احتمال دادم بنیان گذار این جشن عرب ها باشند، اعتراض بعضی بلند شد که: شما می خواهید هویت ما را از ما بگیرید. خیلی چیزها را از ایران گرفتید حال نوبت به چهارشنه سوری رسیده و...
به سخنی از دکتر جهانگیر اوشیدری (درگذشت: 1383 ش) ـ رئیس سابق انجمن موبدان تهران ـ برخوردم که وی بدون اظهار تردید، این جشن را برای عرب ها خوانده است. می نویسد:
«شک نیست که افتادن این آتش افروزی به شب آخرین چهارشنبه سال، پس از اسلام است، چه، ایرانیان باستان شنبه و آدینه نداشتند. چون روز چهارشنبه نزد اعراب روز شوم و نحسی بود لذا برای رفع نحسی اقداماتی می کردند. بنابراین چهارشنبه سوری جزو جشن های ایران باستان نیست.» (دانشنامه ی مزدیسنا، ص 333، ذیل عنوان «سوری»)
آنچه در مورد چهارشنبه سوری گفتم
عین سخنم در مورد چهارشنبه سوری در گفتگو با خبرگزاری فارس چنین است:
«* معروف است که جشن چهارشنبه سوری به دلیل اینکه رکن اصلی آن آتش است، به زرتشتی ها تعلق دارد. آیا این تلقی درست است؟
ـ زرتشتی ها به آتش خیلی احترام می گذارند. اما روشن کردن آتش در وسط کوچه و خیابان و از روی آن پریدن نه تنها احترام به آن نیست بلکه یقینا نوعی بی احترامی به آن است. مثلاً اگر کسی کتابی مقدس را وسط کوچه روی زمین بگذارد و از روی آن بپرد، یقیناً همگان این کار را بی احترامی به آن کتاب می دانند.
زرتشتی ها در کنار آتش، پارچه ای را جلوی بینی و دهان خود می بندند تا بیماری آنها به آتش نرسد. اما در چهارشنبه سوری هنگام پریدن از روی آتش می گویند: «زردی من از تو / سرخی تو از من». به عبارت دیگر: بیماری های من به تو برسد و سرخی و سرزندگی تو برای من.
از اینها که بگذریم، تا قبل از ورود اسلام به ایران، اصلا روزهایی به نام «شنبه»، «یک شنبه» و «چهارشنبه» نداشتیم. آن زمان روزهای سال را به دوازده ماه تقسیم می کردند و هر روز ماه نامی خاص داشت اما روزهای ماه به هفته تقسیم نمی شد.

* قدیمی ترین مدرک درباره چهارشنبه سوری چیست؟
ـ می گویند: قدیمی ترین اثر مکتوب، کتاب تاریخ بخارا، تألیف محمد بن جعفر نَرشَخی (درگذشته به سال 348 قمری) است.
کتاب گاه شماری و جشن های ایران باستان، صفحه 231 از تاریخ بخارا چنین نقل کرده است: «چون امیر سدید منصور بن نوح به ملک بنشست اندر ماه شوال سال سی صد و پنجاه به جوی مولیان، فرمود تا آن سرای ها را دیگر بار عمارت کردند و هرچه هلاک و ضایع شده بود بهتر از آن به حاصل کردند. آنگاه امیر سدید به سرای بنشست و هنوز سال تمام نشده بود که چون شب سوری، چنان که عادت قدیم است، آتشی عظیم افروختند.»
من خود تاریخ بخارا را ندیدم. اما آنچه از آن نقل شده، سخنی از چهارشنبه در آن نیست، فقط از آن پایان سال استفاده می شود.

* می گویند: چهارشنبه سوری قبل از اسلام بوده اما با تغییراتی به این صورت در آمده است و «آتش» نشانه زرتشتی بودن این رسم است...
ـ همین که می گویند قبل از اسلام بوده، باید با دلیل باشد. البته در تاریخ بخارا آمده که عادت قدیم بوده اما نمی دانیم مراد نویسنده از «قدیم» چیست؟ شاید همین که دویست سال سابقه داشته، آن را قدیمی دانسته است. صرفاً با احتمالات و حدسیات نمی توان تاریخ ساخت.
هر آیینی که آتش در آن نقش دارد نشانه زرتشتی بودن آن نیست. مسابقات المپیک هم با آتش افتتاح می شود. آیا می توانیم بگوییم این مسابقات در اصل برای زرتشتیان بوده؟!
آتش بازی برای انسان، از کودک و بزرگ، لذتی خاص دارد و لذا گاهی در جشن ها به کار می بردند. پس هر جشنی که آتش در آن نقش دارد نشانه زرتشتی بودن آن نیست. نهایت چیزی که می توان در مورد این جشن ادعا کرد این است که از جشن های ایرانی است و مخصوص زرتشتیان نبوده. حتی ممکن است کسی بتواند ادعا کند که بنیان گذار چهارشنبه سوری عرب ها هستند؛ زیرا در فرهنگ آنها چهارشنبه روزی نحس بوده است و با برپایی جشن و سرور می کوشیدند نحوست چنین شب و روزی را برطرف کنند. جاحظ در المحاسن و الأضداد، صفحه 277 به نحس بودن چهارشنبه تصریح کرده است.»

لینک مرتبط:
از چهارشنبه سوری