*برخی ادعا می کنند که همه ی نسخه های کتاب کافی، تألیف شیخ کلینی (درگذشت 329 ق) به عصر صفویه (آغاز حکومت: قرن دهم هجری) و بعد از آن باز می گردد و اینگونه خواسته اند اعتبار آن را زیر سؤال ببرند. توضیحی را در این زمینه لازم می دانیم.
نسخه های پیش از صفویه
یک) کافی در مؤسسه ی دارالحدیث در قم، از روی نسخه های متعدد تحقیق و در سال 1387 چاپ شد. تاریخ کتابت برخی نسخه های خطی کافی که مورد استفاده ی این مؤسسه قرار گرفته، به قبل از صفویه باز می گردد:
ـ نسخه ای که در سال 652 ق تصحیح شده اما تاریخ کتابت آن معلوم نیست. بنابراین در همان سال یا سالهای قبل کتابت شده. (موجود در کتابخانه ی مجلس شورای اسلامی به شماره ی 14419)
ـ در دو جای نسخه ای دیگر، تاریخهای 674 و 675 به عنوان تاریخ کتابت دیده می شود. (موجود در کتابخانه آستان قدس رضوی، به شماره ی 13800)
ـ استنساخ نسخه ای دیگر در سال 710 ـ 711 ق صورت گرفته. (کتابخانه آستان قدس رضوی، به شماره ی 15077)
ـ نسخه ی استنساخ شده در سال 854 تا 855 ق. (نگهداری در دانشگاه تهران، شماره ی 177 ب)
ـ نسخه ای که کتابت آن در سال 891 به پایان رسیده. (کتابخانه آستان قدس رضوی، به شماره ی 11294)
ـ نسخه ی مربوط به قرن نهم. (نگهداری در کتابخانه آیت الله نجفی، به شماره ی 810)
(ر.ک: کافی، تحقیق و نشر دارالحدیث، ص 135 ـ 139، مقدمه)
کافی در سه قرنی که نسخه ندارد
کلینی سال 329 ق از دنیا رفت. فرض کنیم کهن ترین نسخه ی موجود، مربوط به سال 652 است. بنابراین 323 سال در این میان فاصله افتاده است.
اما شواهد و قرائنی اطمینان بخش از این سه قرن:
الف) کتابهای فراوان در طول این سیصد سال از کافی، روایت کرده اند و آن کتابها اکنون موجودند. آدرس بسیاری از آنها در پاورقی کافی چاپ دارالحدیث آمده است.
ب) با توجه به اینکه در گذشته صنعت چاپ نبود و احتمال دستکاری کتابها فراوان بود، اجازه ی نقل کتابها ـ از جمله کافی ـ در آن زمان مرسوم بود. یعنی نقل کسی از کتاب کافی اعتبار داشت که با واسطه یا بی واسطه از کلینی اجازه داشته باشد. وجود چنین اجازه هایی نشانه ی این است که این کتاب به گونه ای درست در اختیار دارندگان اجازه بوده است. مثلا شیخ مفید (درگذشت 413 ق) از ابن قولویه و او از کلینی اجازه ی نقل از کافی داشته است. همچنین سید مرتضی (درگذشت 436 ق) از احمد بن علی کوفی از کلینی.
امثال این شخصیتها فراوان بوده اند. (ر.ک: کافی، ص 105 ـ 108، مقدمه)
ج) در گذشته مرسوم بود که یکی از همین علمای دارنده ی اجازه، یک جا می نشست و دارندگان نسخه های خطی بر گرد او می نشستند و او کافی صحیح را بلند می خواند و صاحبان نسخه، نوشته ی خود را با گفته ی او تطبیق داده، نسخه ی خود را تصحیح می کردند. لذا در حاشیه ی بسیاری از نسخه ها مهر علمایی دیده می شود که صحت متن را تأیید کرده اند. در اولین نسخه ی کافی که معرفی کردم سال تصحیح به همین روش در سال 652 صورت گرفته است.
کافی و علمای اهل سنت
ایراد گرفتن و بحث در مورد اعتبار کتابها در حوزه های علمیه فراوان است. مخصوصا علمای اهل سنت فراوان در صددند از کتابهای مهم شیعه ایراد بگیرند.
کتاب کافی چاپ دارالحدیث سالیان دراز زیر نظر حجت الاسلام محمدحسین درایتی در این مؤسسه تحقیق شده است. ایشان به بنده گفت: تاکنون کسی در مورد اعتبار متن کافی اشکالی مطرح نکرده و تنها برخی از علما در مورد صحت انتساب روضه ی کافی (بخشی کوچک در پایان کتاب) به کلینی اشکال کرده اند.
